"Hành lang hẹp" dựng lên cục diện bao quát giúp trả lời câu hỏi tại sao tự do nở rộ ở những quốc gia này trong khi tình trạng vô chính phủ hoặc độc tài chuyên chế lại bao trùm ở nhiều nước khác - và giải thích cách thức để tự do có thể tiếp tục phát triển bất chấp các mối đe dọa mới.

Trong "Hành lang hẹp", hai tác giả xây dựng một lý thuyết mới về tự do và cách đạt được tự do, rút ra vô số bằng chứng từ các vấn đề thời sự lẫn những dòng chảy phân kỳ của lịch sử thế giới.

Tự do không hề là trật tự “tự nhiên” của vạn vật. Hầu như ở bất cứ nơi đâu vào bất kể thời nào, kẻ mạnh vẫn thống trị kẻ yếu, và tự do của con người bị tiêu tan trong bạo lực hoặc bởi phong tục tập quán lâu đời hay những chuẩn mực cứng nhắc. Nhà nước hoặc quá yếu không thể bảo vệ người dân thoát khỏi những mối đe dọa này, hoặc quá mạnh khiến người dân không thể tự bảo vệ mình trước sự chuyên quyền. Tự do chỉ xuất hiện trong thế cân bằng mong manh và bấp bênh giữa nhà nước và xã hội.

Truyền thuyết phương Tây cho rằng tự do chính trị là một cấu trúc ổn định, đạt được nhờ quá trình “khai sáng”. Các tác giả lập luận rằng quan điểm tĩnh này là ảo tưởng. Trên thực tế, hành lang dẫn đến tự do rất hẹp và chỉ mở ra thông qua cuộc đấu tranh triệt để và không ngừng nghỉ giữa nhà nước và xã hội: Các tác giả xem xét Phong trào Dân quyền Hoa Kỳ, lịch sử sơ khai và gần đây của châu Âu, nền văn minh Zapotec vào khoảng năm 500 trước Công nguyên, cũng như những nỗ lực của Lagos nhằm nhổ tận gốc nạn tham nhũng và thiết lập trách nhiệm giải trình của chính phủ để minh họa việc cần làm để bước vào và ở lại trong hành lang dẫn đến tự do. Nhưng họ cũng xem xét lịch sử nhà nước phong kiến Trung Quốc, chủ nghĩa thực dân ở Thái Bình Dương, hệ thống đẳng cấp của Ấn Độ, cái lồng quy tắc ngột ngạt của Ảrập Saudi và “Leviathan bù nhìn” của nhiều quốc gia Mỹ Latinh và châu Phi để chỉ ra các quốc gia có thể trượt ra khỏi hành lang dẫn đến tự do như thế nào, đồng thời giải thích những vòng lặp quay lại như cũ khiến cho việc đạt được tự do trở nên khó khăn hơn.

Ngày nay chúng ta đang ở giữa thời kỳ bất ổn nghiêm trọng. Mối đe dọa sắp xảy ra không phải “chỉ là” mất tự do chính trị, cho dù bản thân điều đó đã là nghiệt ngã; mà còn tiêu tan sự thịnh vượng và an toàn vốn phụ thuộc rất nhiều vào tự do. Đi ngược hành lang dẫn đến tự do là bước vào con đường dẫn tới lụi tàn.

Hành lang hẹp

Bị buộc tội sát hại chính con trai của mình, Jean Calas, một tín đồ Kháng cách ở Toulouse, phải chịu hành hình trên bánh xe tử thần còn gia đình ông thì lâm vào cảnh khốn đốn. Vụ việc đầy tai tiếng này thực chất là hệ quả của sự bất khoan dung ở những kẻ cuồng tín muốn trừng phạt những ai không cùng tín ngưỡng với mình.

Ra mắt công chúng năm 1763, BÀN VỀ LÒNG KHOAN DUNG của Voltaire đã gây tiếng vang lớn trên khắp châu Âu khi mở đầu bằng vụ việc của Jean Calas, từ đó lên án và chống lại sự cuồng tín từng gây ra bao cuộc chiến thảm khốc trong lịch sử. Cuốn sách là một trong những tác phẩm tiêu biểu và quan trọng nhất thời kỳ Khai sáng, đặc biệt là về lòng khoan dung trong tôn giáo và quyền tự do tư tưởng. Ngoài ra, cuốn sách còn thể hiện rõ ba khía cạnh của Voltaire: vừa là nhà văn, vừa là triết gia và nhà tư tưởng luôn đấu tranh vì tự do của con người.

Không chỉ mang tính thức thời và cấp thiết ở thời điểm ra mắt, những quan điểm về sự khoan dung và phẩm hạnh con người trong BÀN VỀ KHOAN DUNG đến nay vẫn còn giữ nguyên giá trị.

"Tôn giáo bị ép buộc không còn là tôn giáo; cần thuyết phục, chứ không phải bắt ép."
(Lactantius, quyển 3)

"Những con hổ chỉ nạt nộ nhau vì miếng ăn, còn chúng ta diệt chủng lẫn nhau vì các đoạn văn."
(Bàn về lòng khoan dung, Voltaire)

Bàn về lòng khoan dung

Chủ Nghĩa Khắc kỷ (Stoicism) là một trường phái triết học cổ đại được sáng lập bởi nhà triết học Zeno xứ Citium vào đầu thế kỷ thứ 3 Trước Công Nguyên. Sau đó trường phái này được kết thừa bởi ba trụ cột thời La Mã là Seneca, hoàng đế Marcus Aurelius và Epictetus.

Chủ Nghĩa Khắc kỷ được khai sinh với sứ mệnh trui rèn bản lĩnh và tinh thần của con người trước những áp lực và khổ đau trong cuộc sống. Trong một thế giới hiện đại chênh vênh và đầy khủng hoảng: thất nghiệp, dịch bệnh, nỗi đau, cái chết, Chủ nghĩa Khắc kỷ sẽ giúp bạn vững vàng đối mặt và tìm được sự bình thản trong tâm trí (the tranquillity of mind), để không bị "cuốn theo chiều gió" trước vô vàn những cám dỗ và khó khăn của đời sống thường ngày.

Lucius Annaeus Seneca - một trong ba trụ cột của Chủ nghĩa Khắc Kỷ, đã sử dụng một định dạng văn bản triết học do chính ông sáng tạo ra là các bức thư gần gũi, thân thiện với nhiều đối tượng độc giả để nhằm trả lời cho câu hỏi “làm thế nào một cá nhân có thể đạt được cuộc sống tốt đẹp”. Tính độc đáo của thể loại văn bản này đã được thể hiện trọn vẹn trong tác phẩm nổi tiếng bậc nhất của ông "Moral letters from Seneca to Lucilius”. Tác phẩm này đã được tác giả Andy Lương và đội ngũ Spiderum dịch lại dưới tên “Seneca: Những bức thư đạo đức – Chủ nghĩa Khắc kỷ trong đời sống”.

Những bức thư đạo đức - Tập 2

Những bức thư đạo đức - Tập 1

Cuốn sách trình bày một cách mạch lạc, dễ hiểu và sinh động các vấn đề kinh tế học từ hệ thống trao đổi cổ xưa đến cách mạng công nghiệp và sự xuất hiện của toàn cầu hóa, để cho thấy vị trí trung tâm của bộ môn này trong cách chúng ta tổ chức đời sống. Qua việc phân tích và xem xét các vấn đề liên quan đến hàng hóa và dịch vụ, cung và cầu, tác phẩm đồng thời chỉ ra cách kinh tế học có thể được sử dụng để cải thiện mức sống của chúng ta và biến thế giới này thành một nơi tốt đẹp hơn.

Anne Rooney là một người viết toàn thời gian sống tại Cambridge, Anh. Bà viết nhiều sách cho cả trẻ em và người lớn, về nhiều lĩnh vực, từ khoa học, kinh tế, đến lịch sử., triết học Các cuốn sách của bà trình bày kiến thức theo lối thân thiện với nhiều lứa tuổi.

Tư duy như nhà triết học - Nắm bắt logic của lập luận và đạo đức

Giáo sư Jonathan Haidt nghiên cứu và giảng dạy tại Trường Kinh doanh Stern của Đại học New York, Hoa Kỳ. Ông đã phối hợp với nhiều nhà kinh tế và nhà khoa học xã hội để tìm ra cách làm cho các doanh nghiệp, các tổ chức phi lợi nhuận, các thành phố và các hệ thống khác hoạt động hiệu quả và đạo đức hơn bằng cách thiết kế hệ thống đạo đức. Nghiên cứu của Jonathan Haidt trong những năm gần đây tập trung vào các nền tảng đạo đức chính trị và cách vượt qua “cuộc chiến văn hóa” bằng cách sử dụng những khám phá trong tâm lý học đạo đức. Với 25 năm nghiên cứu về tâm lý học đạo đức, Jonathan Haidt đã cho thấy đánh giá đạo đức thật ra không xuất phát từ lý trí mà hoàn toàn từ trực giác. Jonathan Haidt giải thích tại sao phe tự do, phe bảo thủ và phe tự do cá nhân lại có những ý niệm về đúng sai khác nhau và chỉ ra vì sao mỗi bên thật ra đều có những điểm đúng liên quan đến những mối quan tâm cốt lõi của họ. Theo ông, để sống đạo đức, phải hiểu cách thức hình thành tư duy; phải tìm cách để vượt qua sự tự mãn tự nhiên của bản thân; phải tôn trọng và thậm chí học hỏi từ những người có đạo đức khác với chính chúng ta. Những nghiên cứu của Jonathan Haidt đã tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành tâm lý học đạo đức.
Cuốn sách Tư duy đạo đức - Vì sao những người tốt bị chia rẽ bởi chính trị và tôn giáo (Sách tham khảo) được xuất bản nhằm cung cấp cho bạn đọc có thêm tài liệu nghiên cứu về cuộc cách mạng trong ngành tâm lý học đạo đức.
Cuốn sách được chia làm ba phần, bạn có thể coi như là ba cuốn sách khác nhau - chỉ có điều mỗi phần sẽ dựa vào những gì đã thảo luận trong phần trước đó. Mỗi phần đưa ra một nguyên tắc quan trọng của tâm lý học đạo đức.

Phần I nói về nguyên tắc đầu tiên: trực giác đến trước, lý lẽ đến sau. Những trực giác về đạo đức xuất hiện một cách tự động và gần như ngay lập tức, rất lâu trước khi quá trình suy luận logic bắt đầu diễn ra và những trực giác đầu tiên đó thường quyết định kết luận của chúng ta sau này. Nếu bạn cho rằng, chúng ta lập luận về đạo đức để tìm ra chân lý, bạn sẽ luôn bực mình bởi sự ngu ngốc, thành kiến và phi logic của người khác khi họ bất đồng với bạn. Nhưng nếu bạn nghĩ lập luận về đạo đức là một kỹ năng mà con người có được từ quá trình tiến hoá để lập nên các giao thức xã hội - để biện minh cho hành vi của mình và để bảo vệ đội, nhóm của mình – thì mọi thứ sẽ trở nên dễ hiểu hơn nhiều. Hãy nhớ đến trực giác và đừng cho rằng lập luận về đạo đức của một người thể hiện tính logic của họ. Thường những lập luận này được dựng nên để phù hợp với quyết định của trực giác, để phục vụ cho một hoặc nhiều mục đích phía sau.

Phần II nói về nguyên tắc thứ hai của tâm lý học đạo đức, đó là đạo đức không chỉ có thiệt hại và công bằng. Hình ảnh ẩn dụ của Phần II là bộ óc chính nghĩa giống như một cái lưỡi với sáu thụ cảm vị giác.
Tư tưởng đạo đức thế tục phương Tây giống như những phong cách ẩm thực tập trung vào một hoặc hai trong số các vị giác này - mối quan tâm về thiệt hại và sự đau khổ, hoặc mối quan tâm về công bằng và công lý. Nhưng con người có rất nhiều mối quan tâm mạnh mẽ khác liên quan đến đạo đức, chẳng hạn như sự tự do, lòng trung thành, quyền lực và thánh thần. Tôi sẽ giải thích sáu thụ cảm này đến từ đâu, vì sao chúng tạo nên nền tảng của nhiều “phong cách ẩm thực” đạo đức trên thế giới và tại sao chính trị gia cánh hữu mặc định là có sẵn lợi thế khi cần nấu những “món ăn” mà cử tri mong muốn.

Phần III nói về nguyên tắc thứ ba: Đạo đức kết nối con người lại với nhau nhưng cũng làm cho chúng ta mù quáng. Hình ảnh ẩn dụ cho bốn chương của phần này là con người có 90% từ loài vượn và 10% từ loài ong. Những bản năng của con người được đúc kết và chọn lọc qua quá trình tiến hoá ở hai lớp khác nhau. Cá nhân cạnh tranh với cá nhân trong cùng một nhóm và chúng ta là con cháu của những cha ông tiền sử đã chiến thắng trong những cuộc cạnh tranh ấy. Đây là phía tối của bản chất con người, phần thường được nhắc đến trong các sách về tiến hoá của loài ngườ Nhưng bản chất con người cũng được hình thành thông qua việc cạnh tranh giữa các nhóm với nhau. Như Darwin đã nói từ xưa, những nhóm đoàn kết và hợp tác tốt thường đánh bại những nhóm gồm toàn cá nhân ích kỷ chỉ nghĩ đến lợi ích bản thân.

Tư duy đạo đức - Tại sao những người tốt bị chia rẽ bởi chính trị và tôn giáo

Luân lý học là tác phẩm triết học đạo đức kinh điển của Aristotle. Trong tư tưởng của Aristotle, để xây dựng một xã hội tốt đẹp, ông đã đưa ra một luận thuyết bao gồm 2 phần: phần đầu là Luân lý học và phần sau là Chính trị luận. Luân lý học nguyên văn tiếng Anh là Nicomachean Ethics, được người con và người kế vị trường Lyceum của ông biên tập lại từ các bài giảng của ông khi còn sống tại Lyceum. Luân lý học ra đời vào lúc các trường phái triết học của Hy Lạp nở rộ với nhiều triết gia bàn về hạnh phúc và cách thức xây dựng xã hội. Tuy nhiên, Aristotle đã vượt lên trên các triết gia trước đó và cả nhiều triết gia sau này khi ông chỉ ra được bản chất thực sự của hạnh phúc và cách thức có được hạnh phúc. Từ quan sát và đánh giá xã hội đương thời cũng như trước đó, Aristotle cho rằng hạnh phúc chính là điều tốt nhất và là mục đích cao nhất của con người. Và để có được hạnh phúc, con người cần tuân thủ sống theo các phẩm hạnh. Aristotle đã phân tích và lấy ví dụ tỉ mỉ về các loại phẩm hạnh cụ thể.

"Luân lý học" là một trong những tác phẩm quan trọng của triết học đạo đức trong truyền thống phương Tây, tác phẩm giới thiệu thuật ngữ và các phương pháp để giải quyết một trong những nan đề triết học cơ bản nhất: thế nào là sống một cuộc sống tốt?

Luân lý học

Từ câu chuyện trong Kinh Thánh Cựu Ước mô tả việc Tổ phụ Abraham tuân lệnh Thiên Chúa, sẵn sàng sát tế con trai mình là Isaac (thường được ngợi ca như một điển tích về sự trung thành vô điều kiện), triết gia Soren Kierkegaard triển khai ba luận đề truy vấn: liệu có tồn tại một sự đình bỏ có tính mục đích luận đối với luân lý hay không?; liệu có tồn tại một bổn phận tuyệt đối với Thượng đế hay không?; Liệu Abraham có thể biện hộ được về mặt luân lý khi che giấu mục đích của mình không cho Sarah, Eleazar và Isaac biết hay không?

Qua đó, ông đưa ra một phép biện chứng hiện sinh, một cái nhìn giải thiêng xuyên qua chân lý, lòng kính sợ, sự xao xuyến, bổn phận và hành động đức tin…

Với Kính sợ và Run rẩy, Soren Kierkegaard bắc một cây cầu suy tưởng nối văn chương, thần học và triết học. Đây cũng là tác phẩm độc đáo, hay nhất và gây tranh cãi nhất của ông; gây kinh ngạc đối với độc giả phổ thông và cả giới nghiên cứu chuyên sâu.

“Kính sợ và Run rẩy là một trong những tác phẩm nổi tiếng và có nhiều ảnh hưởng nhất trong thần học triết lý, văn chương của thế kỷ 19 và thế kỷ 20” – George Steiner

“Bản dịch này – có lẽ là lần đầu tiên của một tác phẩm quan trọng của Kierkegaard sang tiếng Việt – nhuần nhị, say mê không chỉ trong văn phong mà cả trong sự thâm cảm của dịch giả với tác phẩm, bất chấp bao ngăn cách.” – Bùi Văn Nam Sơn.

Hành lang hẹp

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Bàn về lòng khoan dung

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Những bức thư đạo đức - Tập 2

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Những bức thư đạo đức - Tập 1

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Tư duy như nhà triết học - Nắm bắt logic của lập luận và đạo đức

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Tư duy đạo đức - Tại sao những người tốt bị chia rẽ bởi chính trị và tôn giáo

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Luân lý học

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học

Kính sợ và run rẩy

(0 đánh giá)

Chính trị - Pháp lý - Triết học